Płatności subskrypcyjne. Na co warto zwracać uwagę?

W tym artykule zamierzam przyjrzeć się rodzajom płatności subskrypcyjnych, które mamy do dyspozycji posiadając rachunek bankowy oraz wydaną do niego kartę płatniczą. Zmiana przyzwyczajeń zakupowych, a także dążeń branży e-commerce sprawiły, że rozwija się era abonamentu w Internecie. Banki udostępniają nam rozwiązania, dzięki którym nie musimy pamiętać o terminie płatności, natomiast właściciele sklepów internetowych mają zapewniony stały dopływ pieniędzy na swój rachunek. Niestety, często nasza nieuwaga jest wykorzystywana na korzyść merchanta.

Zapewne większość z nas zna określenia polecenie zapłaty, zlecenie stałe oraz płatność cykliczna. Wszystkie odnoszą się do płatności będących formą subskrypcji za dostarczaną usługę. Włączenie subskrypcji umożliwia pobieranie pieniędzy z naszego rachunku bankowego w odstępach czasowych. Na przykład abonament za dostęp do serwisu z treściami VOD może być opłacany automatycznie na początku każdego miesiąca. Nie musimy pamiętać o terminie płatności, bowiem system transakcyjny lub dostawca usługi zrobi to za nas. Wymienione typy subskrypcji różnią się od siebie chociażby w sposobie przekazania danych do sklepu internetowego, ze względu na strony zaangażowane w proces subskrypcji, bądź rezygnacji z dalszego naliczania opłaty. Poniżej zamieszczam opis poszczególnych form subskrypcji dla ich lepszego zrozumienia.

Polecenie zapłaty

Inaczej direct debit (DD). Jest to rozwiązanie, w którym właściciel rachunku bankowego wyraża zgodę na przelew środków do wybranego odbiorcy. Inicjatorem transferu pieniężnego jest odbiorca, a nie właściciel rachunku. W kontekście e-commerce, jest to płatność w linii business-to-consumer (B2C). Podstawą obciążenia rachunku z wykorzystaniem polecenia zapłaty jest zgoda właściciela rachunku (płatnika), którą określa się jako debit mandate lub DDI (Direct Debit Instruction). Pobranie zgody jest możliwe także w formie elektronicznej. Posiadając zgodę, odbiorca (wierzyciel) instruuje swój bank, aby pobierał należną kwotę bezpośrednio z rachunku bankowego płatnika. Wysokość kwoty do obciążenia wynika z zobowiązań, które ciążą na płatniku. Doskonałym przykładem wykorzystania polecenia zapłaty jest na przykład rachunek za prąd. Dostawca energii elektrycznej będzie samodzielnie regulować zapłatę należności, na podstawie udzielonej przez nas zgody.

Historia direct debit sięga lat 60. XX wieku w Anglii. Twórcą tego rozwiązania jest Alastair Hanton, dyrektor wykonawczy Unilever, który w 1967 r. w porozumieniu z bankami umożliwił skrócenie czasu potrzebnego na rozliczenia z odbiorcami lodów produkowanych przez firmę, w której Hanton pracował. Cztery lata później, po dopracowaniu systemu, polecenie zapłaty zaczęło znajdować nowych zwolenników.

W polskiej przestrzeni bankowej funkcjonują dwa schematy polecenia zapłaty i jest to model krajowy oraz model europejski.

W pierwszym modelu uczestnikami są banki krajowe. Podmiotem, który obsługuje polecenie zapłaty jest Krajowa Izba Rozliczeniowa (KIR) w ramach systemu Elixir do rozliczeń międzybankowych. Ponadto, bank płatnika jak i wierzyciela muszą być członkami systemu. Aktami prawnymi regulującymi kwestie dotyczące DD są ustawa o usługach płatniczych, ustawa prawo bankowe, a także porozumienie międzybankowe w sprawie stosowania polecenia zapłaty z dnia 1 czerwca 1998 r. ze zmianami. Najczęściej rozwiązanie jest stosowane do opłacania faktur za prąd, gaz, itp. Płatnik może anulować polecenie zapłaty w dowolnym momencie, a także odwołać zrealizowaną płatność tym sposobem. Na odwołanie bez podania przyczyny przewidziano termin 56 dni kalendarzowych, gdy płatnikiem jest osoba fizyczna. W przypadku pozostałych podmiotów – 5 dni kalendarzowych. Rozwiązanie to jest bardzo pomocne w przypadku, gdy na naszym rachunku pojawi się nieuzasadnione obciążenie, na przykład w wyniku nadużycia. Warto nadmienić, że przekazanie przez wierzyciela pozyskanej zgody na obciążenie rachunku do rejestracji i weryfikacji w banku płatnika nie jest wymagane. Wynika to z aneksu nr 8 do Porozumienia z dnia 1 czerwca 2019. Wierzyciel powinien dysponować udzieloną zgodą, a w szczególności udowodnić podstawę do obciążenia rachunku w spornej sytuacji. Od zmiany, która zniosła obowiązek przekazywania zgody do banku płatnika w celu weryfikacji, wystarczy sama informacja o obciążeniu rachunku płatnika daną kwotą. Przede wszystkim to wierzyciel odpowiada za poprawność pozyskanych informacji na zgodzie. Jeżeli nie było negatywnej historii na linii wierzyciel-płatnik, bank płatnika przyjmie dyspozycję polecenia zapłaty do realizacji. W sytuacji spornej mamy 13 miesięcy od obciążenia na zakwestionowanie zgody i udowodnienie, że autoryzacja odbyła się bez naszej wiedzy. Wierzyciel zostanie obciążony na kwotę, którą pobrano z naszego rachunku i zostanie ona w całości zwrócona.

Z kolei w modelu europejskim funkcjonuje rozwiązanie w obszarze Single European Payment Area, której Polska jest członkiem. Model ten nazywa się SEPA Direct Debit (SDD) i dzieli się na dwa rodzaje ze względu na typ płatnika: business-to-consumer (B2C lub SDD Core) oraz business-to-business (B2B). Rozliczenia w tym modelu polecenia zapłaty odbywają się wyłącznie w EUR i jest to rozwiązanie szczególnie przydatne dla firm, które prowadzą działalność na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Wykorzystanie SDD ułatwia rozliczenia międzynarodowe. Od 2016 r. polecenie zapłaty przekazywane w EUR jest możliwe wyłącznie za pośrednictwem schematu SEPA Direct Debit. Polska nie należy do strefy EUR, w związku z tym funkcjonuje także krajowy odpowiednik schematu. Płatnik może anulować SEPA Direct Debit przed obciążeniem jego rachunku bankowego lub zażądać zwrotu środków już pobranych. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się na stronie internetowej European Payment Council.

Zlecenie stałe

Kolejną metodą na automatyzacje obciążeń jest zlecenie stałe lub z ang. standing order (SO). W odróżnieniu od direct debit w proces nie jest zaangażowany odbiorca przelewu. Zlecenie stałe polega na ustawieniu przez właściciela rachunku bankowego kwoty, która będzie przekazywana na rachunek bankowy odbiorcy w określonych przedziałach czasu. Na przykład może to być spłata rat kredytu, jeżeli ich wysokość jest niezmienna. Warto sprawdzić czy Twój bank posiada bardziej rozbudowaną funkcjonalność składania zlecenia stałego. Być może jesteś w stanie ustawić zmienne kwoty w swoim banku. Zazwyczaj jednak zlecenie stałe odnosi się do jednakowej kwoty pobieranej w wybranym przez nas przedziale czasowym. Ustalamy termin płatności na 1. każdego miesiąca i nie musimy pamiętać o terminach. W dowolnym momencie możemy anulować tak ustawione obciążenie, jednak przed upływem zbliżającego się terminu, np. zapłaty kolejnej raty naszego kredytu. Oznacza to, że wysokość kwoty reguluje właściciel konta i ma pełną kontrolę nad wysokością obciążenia. W metodzie direct debit, to odbiorca przelewu decyduje o wysokości naszego obciążenia (np. faktura za prąd) i terminie płatności.

Płatność cykliczna

Na koniec zostawiam najciekawszy, moim zdaniem, model płatności subskrypcyjnej jakim jest płatność cykliczna włączana na karcie debetowej lub kredytowej. Jest to najbardziej rozbudowany sposób automatyzacji naszych płatności, jednocześnie interesujący pod względem bezpieczeństwa. Płatność cykliczna polega na przekazaniu informacji znajdujących się na karcie płatniczej do odbiorcy i podobnie jak w przypadku direct debit, zezwoleniu na obciążanie naszego rachunku w określonym przedziale czasu. Często spotykanymi określeniami na tę metodę płatności są płatność nawracająca (ang. recurring billing) lub CPA (ang. continuous payment authority). Użycie płatności cyklicznej na karcie, podobnie jak w przypadku direct debit, wiąże się z przekazaniem do odbiorcy danych wrażliwych, w tym przypadku jest to numer karty, data ważności, typ karty, imię i nazwisko, a poza tym także adres rozliczeniowy. Przed dokonaniem zakupu w sklepie internetowym, merchant jest zobowiązany poinformować, że wraz z pierwszą transakcją rozpocznie się cykliczne obciążanie karty płatniczej powiązanej z naszym rachunkiem bankowym. Z kolei posiadacz karty przed kliknięciem na przycisk Zapłać, powinien zobaczyć i zaznaczyć zgodę na taką formę obciążenia. Jeżeli check box się nie pojawi, a z opisu towaru lub usługi, za którą zamierzamy zapłacić wynika, że jest to zakup w formie odnawialnej (np. serwis VOD), wówczas oznacza to, że taki sklep nie przeszedł prawidłowej kontroli zgodności. Każdy merchant prowadzący sprzedaż e-commerce powinien przejść pozytywną weryfikację przez agenta rozliczeniowego, z którego usług na akceptację płatności bezgotówkowych korzysta. Taka kontrola polega na sprawdzeniu czy sprzedaż za pośrednictwem strony internetowej odbywa się zgodnie z regulacjami organizacji kart płatniczych.

Jeżeli decydujemy się nie tylko na jednorazowy zakup (ang. one-off payment), ale także na subskrypcję usługi lub towaru, to dane naszej karty będą przechowywane przez merchanta do momentu anulowania subskrypcji. Przed zakupem powinniśmy sprawdzić wiarygodność strony. Każdy sklep powinien mieć przejrzystą politykę prywatności i regulamin zakupu. Właściciel sklepu powinien umieścić w stopce strony nazwę i adres firmy. Połączenie ze stroną powinno być szyfrowane. W końcu sprawdzamy czy sklep internetowy informuje swoich klientów o ważnym certyfikacie PCI DSS (Payment Card Industry Data Security Standard), do którego posiadania jest zobowiązany każdy merchant, który przechowuje lub dodatkowo przetwarza dane kart płatniczych. Przedstawiłem tylko najważniejsze wymagania organizacji kart płatniczych dla stron e-commerce, które powinny zostać spełnione przez merchanta. Wkrótce poświęcę osoby wpis, aby przedstawić więcej informacji na ten temat.

Niestety, często nie jesteśmy w stanie samodzielnie sprawdzić wiarygodności danego sklepu internetowego przed dokonaniem płatności kartą. W Polsce posiadacze kart płatniczych niechętnie dokonują zakupu na stronach, do których nie mają zaufania. Ponadto płatność kartą jest mniej powszechna od płatności pay-by-link. W szerszej skali, ponad krajowej, płatności kartą debetową lub kredytową są najczęściej wybieraną formą zapłaty w Internecie. Subskrypcja może być włączona na zakup w serwisach z wideo na żądanie, prenumerując ulubione czasopismo, ale także do korzystania z portalu randkowego, czy także za dostęp do stron z treściami dla dorosłych. Niezależnie od tego za jakie usługi lub towary płacimy w modelu płatności cyklicznej, jesteśmy narażeni na takie same nadużycia. Często wynikają one z naszej niedostatecznej czujności. Warto jednak mieć na uwadze branżę, w której merchant prowadzi sprzedaż. Skala nadużyć dla poszczególnych branż może się znacząco różnić.

Co w sytuacji, gdy sprawdzamy stan naszego rachunku bankowego i w historii ostatnich transakcji pojawia się płatność, która powinna była zostać anulowana w ubiegłym miesiącu, jednak z jakiegoś powodu nasz rachunek został ponownie obciążony. W przypadku płatności cyklicznych na karcie płatniczej, anulowanie subskrypcji nie jest tak proste jak dla opisanych wcześniej zlecenia stałego, a nawet direct debit. W pierwszym krok, aby pozbyć się niechcianego obciążenia, które powraca z każdym kolejnym miesiącem i stanowi dodatkowy wydatek, kontaktujemy się z merchantem. Właściciel sklepu powinien udostępnić na swojej stronie internetowej formularz anulacji, którego wypełnienie i wysłanie będzie skutkować wyłączeniem subskrypcji. Forma zgłoszenia powinna zostać opisana w regulaminie sklepu. Zazwyczaj jest to formularz, kontakt telefoniczny lub mailowy. Przeglądając historię transakcji na rachunku bankowym, warto zwrócić uwagę na deskryptor, czyli tekst informujący o nazwie sklepu internetowego, gdzie dokonano płatności. Agent rozliczeniowy, na wniosek merchanta i za uprzednią weryfikacją, wprowadza i aktualizuje tekst deskryptora w imieniu merchanta. Może się okazać, że został tam umieszczony bezpośredni link do strony internetowej, która prowadzi do formularza anulacji. Czasami poinformowanie merchanta o chęci rezygnacji z dalszej subskrypcji jest niewystarczające. Dowiadujemy się o tym wraz z kolejnym okresem rozliczeniowym subskrypcji, za którą nie chcemy dłużej płacić. Na naszym rachunku pojawia się następne obciążenie. Kolejnym krokiem, który możemy wystosować jest kontakt z naszym bankiem i poinformowanie o zaistniałej sytuacji. Bank na nasz wniosek skontaktuje się z agentem rozliczeniowym, z którego usług korzysta merchant i zawnioskuje o zdalne anulowanie subskrypcji.

Transakcje przeprowadzone kartą płatniczą są zabezpieczone po stronie posiadacza karty instytucją obciążenia zwrotnego (ang. chargeback), czyli możliwością otwarcia sporu z merchantem. Procedura reklamacyjna w przypadku nienależnego obciążenia naszego rachunku bankowego, po przedstawieniu wymaganych dowodów, zakończy się zwrotem utraconych środków. Podobnie jak w przypadku direct debit istnieje ścieżka reklamacyjna, o której należy pamiętać w przypadku problemu z anulowaniem subskrypcji.

Podsumowując najważniejsze informacje przedstawione dla direct polecenia zapłaty, zlecenia stałego oraz płatności cyklicznej na karcie płatniczej, poniżej zamieszczam tabelę.

POLECENIE ZAPŁATY

podstawą jest zgoda pisemna lub elektroniczna od właściciela rachunku bankowego pozyskana przez odbiorcę

płatność inicjowana przez merchanta

kwota obciążenia i termin płatności zmienny

brak konieczności pamiętania o terminie płatności

anulacja w dowolnym momencie zarówno przez płatnika jak i wierzyciela

możliwość żądania zwrotu przez płatnika pełnego obciążenia bez podania przyczyny w wyznaczonym terminie

w przypadku sporu zwrot na rachunek płatnika możliwy także do 13 miesięcy od płatności, jeżeli udowodni nieuzasadnioną autoryzację

ZLECENIE STAŁE

brak konieczności zawarcie zgody na obciążenie

płatność inicjowana przez właściciela rachunku bankowego bez udziału odbiorcy

zazwyczaj brak możliwość decydowania o wysokości obciążenia i ustalenia zmiennego terminu

rezygnacja przez płatnika w dowolnym momencie przez kolejnym cyklem płatności

rozwiązanie użyteczne tylko dla obciążenia rachunku na stałą kwotę i powtarzającym się terminie

nie wymaga dodatkowego zabezpieczenia jak np. ścieżka reklamacyjna, ponieważ odbiorca nie jest zaangażowany

brak konieczności pamiętania o terminie płatności

PŁATNOŚĆ CYKLICZNA

podstawą do obciążenia jest zgoda posiadacza karty na płatność subskrypcyjną

wiąże się z przekazaniem danych wrażliwych karty płatniczej na potrzeby realizacji płatności

kwota obciążenia może być stała lub zmienna, potrącana w stałym lub zmiennym przedziale czasu

ryzyko nieautoryzowanego użycia danych karty

ułatwia zapłatę należności, nie wymaga konieczności pamiętania terminów zapłaty

możliwość rezygnacji w dowolnym momencie

mogą wystąpić problemy z anulacją subskrypcji

w przypadku sporu, płatnik może zastosować procedurę reklamacyjną (chargeback)

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Polecenie_zapłaty https://ctmfile.com/assets/ugc/documents/Whitepaper-Europeans-and-subscription-model-payment-perspective.pdf
https://www.europeanpaymentscouncil.eu/what-we-do/sepa-direct-debit
Porozumienie międzybankowe z dnia 1 czerwca 1998 r. w sprawie stosowania polecenia zapłaty ze zm.
https://en.wikipedia.org/wiki/Standing_order_(banking)
https://usa.visa.com/dam/VCOM/download/merchants/visa-risk-management-guide-ecommerce.pdf